SZOPKI BOŻONARODZENIOWE
W zbiorach Muzeum Zabawek i Zabawy znajduje się 240 szopek z różnych kontynentów i krajów. Te, które zostały wybrane na wystawę pochodzą m.in.: z Polski, Etiopii, Tajwanu, Szwajcarii, Peru, Austrii. Większość z nich wykonana została w II poł XX w.
Znaczną część wystawy stanowią szopki, które trafiły do Muzeum Zabawek i Zabawy w 2005 roku. Należały do Teresy i Martina Bickel ze szwajcarskiego Wildhaus. Muzeum podarował je Otto Walser – prezes Stowarzyszenia Osób Niepełnosprawnych ,,Karawane Schweiz”. Obok nich zobaczyć można także szopki naszych rodzimych twórców ludowych takich jak Elżbieta Klimczak czy Andrzej Kozłowski. Prezentowane szopki wykonane są przeważnie w formie dioram wyobrażających miejsce narodzin Jezusa Chrystusa wraz z przedstawieniem Świętej Rodziny (mały Jezus, Maria oraz Józef). Do wykonania szopek w większości użyto materiałów naturalnych takich jak: drewno, glina, kamień, słoma, mech, trawa, tykwa oraz tworzyw sztucznych.
HISTORIA POWSTANIA
Trudno sobie wyobrazić święta Bożego Narodzenia bez bożonarodzeniowej szopki. Wraz ze zbliżającą się wigilią w kościołach i naszych domach pojawia się scena nawiązująca do Bożego Narodzenia, co ma nas wprowadzić w odpowiedni nastrój refleksji i zadumy.
W roku 330 n. e. rzymska cesarzowa Helena nakazała wybudować w betlejemskiej grocie żłóbek z marmuru, który miał upamiętnić narodziny Jezusa. Kilka lat później, grotę przebudowano na stajenkę, w której umieszczono rzeźby Świętej Rodziny oraz pastuszków.
Swój udział w powstaniu szopki bożonarodzeniowej ma również św. Franciszek z Asyżu, który w XIII w. uzyskując pozwolenie od papieża, przygotował inscenizację wydarzeń bożonarodzeniowych. Zwołując mieszkańców okolicznych wiosek, ustawił na terenie pustelni świece, pochodnie, żłóbek a także żywe zwierzęta. Nad żłóbkiem została odprawiona msza św., podczas której Franciszek odśpiewał Ewangelię.
Od tego czasu w różnych zakątkach Europy zaczęły pojawiać się szopki bożonarodzeniowe, które szczególnie rozpowszechniane były przez zakon franciszkanów oraz dominikanów. Oczywiście w kolejnych stuleciach szopki zmieniały swój wygląd. Największy rozkwit szopek przypadł na XVIII w.
TRADYCJA SZOPEK BOŻONARODZENIOWYCH W POLSCE
Jednym z najpiękniejszych zwyczajów i symboli okresu Świąt Bożego Narodzenia jest żłóbek, który na ogół utożsamia się z szopką. Grota betlejemska, miejsce narodzenia się Mesjasza, już od samego początku była szczególnie czczona przez chrześcijan.
W Polsce szopka pojawiła się pod koniec XIII wieku dzięki Franciszkanom i początkowo otrzymała nazwę jasełek (jasło oznaczało w staropolszczyźnie żłóbek). W domach prywatnych zaczęły pojawiać się dopiero w XVIII wieku. Ustawiano je w rogu izby lub pod choinką. Szopki te były wykonywane w formie skrzynki lub budynku z różnorodnych materiałów: tektury, dykty, kijków z leszczyny, sosnowych desek. Dach na ogół pokryty był splecioną w warkocze słomą. Szopki rzeźbiono z drewna, wycinano z papieru, czasami nawet z niektórych okopowych warzyw. Często figurki i ubrania dla nich wykonywano samodzielnie. Niekiedy kupowano w sklepie odpowiednio charakteryzowane lalki.
Dzisiaj we wszystkich kościołach i bardzo wielu domach szopka jest niezbędnym elementem bożonarodzeniowej dekoracji. I choć forma jaką przybierają szopki zmienia się z biegiem czasu, to wciąż niezmiennie niosą nam one przesłanie tajemnicy przyjścia na świat wszechmocnego Boga pod postacią bezbronnego dziecka.
Opracowanie tekstu: Sylwia Góźdź, Jacek Gonciarz
Źródła:
Dzieje pewnych zabawek, Muzeum Zabawek i Zabawy, Kielce 2009
Ryszard Wierzbowski, O szopce, wyd. Polunima, Łódź, 1990
www,pl.wikipedia.org/wiki/Szopka_bo%C5%BConarodzeniowa
www,ziemiapiotrkowska.com/skad-sie-wzial-zwyczaj-wystawiania-szopki-bozonarodzeniowej
www,dlakatolika.pl/szopki-bozonarodzeniowe-historia,24,21
www,dlakatolika.pl/szopki-bozonarodzeniowe,24,51