Muzeum Zabawek i Zabawy posiada w swojej kolekcji ponad 360 dziadków do orzechów. Mają one różnorodne kształty i służą do rozłupywania skorup orzechów, zazwyczaj włoskich lub laskowych. Dziś, poprzez swoją historię są dość mocno związane ze świętami Bożego Narodzenia. Część z muzealnej kolekcji dziadków do orzechów znalazła się w okiennej mini-wystawie.

Najstarszymi dziadkami były po prostu dwa kamienie. Pierwszy drewniany dziadek do orzechów powstał w Niemczech w XV w. Narodził się w Rudawach w Saksonii, w okolicach miasteczek Grünhainichen i Seiffen, nieopodal granicy z Czechami. Miejscowości te zamieszkiwała przede wszystkim biedna ludność górnicza, a w pewnym okresie stały się one też ośrodkiem wytwarzania skromnych zabawek dla dzieci. Długie zimowe wieczory mieszkańcy lubili spędzać, wykonując z drewna zabawne figurki zwierząt oraz bajkowych bohaterów. W końcu XVII w. dziadki trafiły na świąteczny jarmark w Lipsku, gdzie zyskały ogromną popularność. Pierwszą masową produkcję dziadków do orzechów przy użyciu tokarki uruchomił w 1872 r. Wilhelm Fuchner. Wkrótce urządzenia zyskały też popularność w sąsiadujących z Niemcami krajach, m.in. w Polsce i Czechach. W okresie II wojny światowej zawędrowały aż za ocean, do Stanów Zjednoczonych – amerykańscy żołnierze wysyłali je w prezencie do swoich rodzin jako symbol siły i ochrony.

W Polsce nazwa „dziadek do orzechów” pojawiła się prawdopodobnie w XVIII w. i miała się odnosić nie do funkcji urządzenia, ale do jego wyglądu. Najczęściej używanymi materiałami do wyrobu dziadków były i pozostają klon, bukszpan, lipa, buk i brzoza – są to najtwardsze gatunki drewna, nadające się do produkcji „najsilniejszych” dziadków, potrafiących „rozgryźć” nawet najbardziej problematyczne łupiny.

Ze względu na budowę przyrządu, można podzielić je na trzy rodzaje:

udarowe (forma armatki oraz prasy)

dźwigowe (z reguły postacie zwierzęce i ludzkie),

śrubowe (orzech umieszczony w zagłębieniu dociska się śrubą)

Dzisiaj do wykonywania dziadków do orzechów są wykorzystywane różnorodne materiały: drewno, miedź, stal, żelazo, srebro, aluminium, a także brąz. Inne nazwy dziadka do orzechów to zgniatacz, orzechołom, ząb, ciskawka, tłuczek, kleszczyki, rozłupywacz.