Katarzyna Hodurek-Kiek

Wystawa czasowa 25.10.2024 r. – 15.06.2025 r.

Muzeum Zabawek i Zabawy w Kielcach

Na wystawie poprzez zabawki, gry i literaturę dziecięcą (Beatrix Potter „Piotruś Królik”, Sybille von Offers „Dzieci korzeni”) prezentowany jest związek człowieka z naturą, silna potrzeba kontaktu z przyrodą i jej wpływ na rozwój dziecka. Nie brakuje zabawek inspirowanych naturą ale i takich, które inspirują do kontaktu z nią. Są też zabawki z materiałów naturalnych i edukujące o przyrodzie. Wspominamy również koncepcje pedagogiczne, które w swoich metodach pracy odwołują się do natury tj. ogródki freblowskie, ogrody jordanowskie, metoda Marii Montessori – „Natura jest placem zabaw”, popularne dziś leśne przedszkola, szkoły itd. Na wystawie poruszony jest też problem zjawiska deficytu natury, terminu stworzonego przez Richarda Louv autora kultowej książki „Ostatnie dziecko lasu”. Zmęczeni technologią i szybkim tempem życia szukamy ukojenia w naturze.

Wystawa ma być inspiracją do zabawy i kontaktu z naturą, ale również wpisuje się w działania dobrostanu, o których mówimy w muzeum. Jest przestrzenią na której można się bawić, inspirować, wyciszyć się i odpocząć.

Na wystawie prezentowane są zabawki od XVII do XXI w. (zbiory nasze i innych muzeów) tak by pokazać, że współczesne zainteresowanie edukacją i wychowaniem dzieci w nurcie  eko nie jest niczym nowym, a wynika z naturalnej potrzeby człowieka. Obok zabawek historycznych znajdują się współczesne projekty polskich i zagranicznych marek takich jak Wooden Story, Bajo,  Czu Czu, Nasza Księgarnia, Haba, Playmobil, Lego itd. Nie brakuje również Dzikich Dzieci twórczych warsztatów z drewnem i gotowych zestawów w duchu DIY artystki, rzeźbiarki Anny Bery, twórczyni marki The Whole Elements, która pochodzi z regionu świętokrzyskiego, a inspiracje świętokrzyską przyrodą silnie przewijają się w jej twórczości.

Wystawie towarzyszy cykl warsztatów i spotkań prowadzonych między innymi przez partnerów zaproszonych do współpracy, którzy w swoich działaniach związani są z nurtem ekoedukacji i zabawy. Zachęcamy do śledzenia aktualności.

Głównym założeniem wystawy jest przedstawienie inspiracji zaczerpniętych z natury w koncepcjach pedagogicznych, które pojawiły się już w XVIII w., zabawkach popularnych kiedyś i dziś. Ukazanie związku człowieka z przyrodą i potrzebie łączności z naturą niezależnie od czasów w jakich żyjemy oraz o powrocie i rozwoju niektórych idei zarówno w stylu wychowania dzieci, jak i projektowania zabawek. Myśli przewodnie dotyczące różnych koncepcji pedagogicznych powiązanych z naturą przeplatają się z zabawkami, które z nich wynikają bądź są nimi inspirowane. Zaprezentowane treści  są zinterpretowane również w formie swobodnej zabawy, która jest możliwa na ekspozycji. Wystawa ma charakter sensualny – odbierana różnymi zmysłami. Pokazujemy na niej różnorodne struktury i faktury (różnych gatunków drewna, kory, piasku), ścieżka sensoryczna, zapachy (kwiaty, zioła – zasuszone rośliny podaruje firma Dary Natury) i dźwięki (szumu wiatru, wody i padającego deszczu, śpiewu ptaków – nagrania Izabeli Dłużyk – (jedyna Polka, niewidoma od urodzenia gdańszczanka, która znalazła się na liście 100 najbardziej wpływowych kobiet świata BBC. Wśród nich wyróżniona została pierwsza dama USA Michelle Obama czy Amal Clooney – prawniczka zajmująca się prawami człowieka).

Na wystawie przedstawiamy historię pierwszych placów zabaw, a właściwie „ogródków dziecięcych”, które z biegiem czasu ewaluowały i dały początek placom zabaw. Sięgamy do historii ogrodów, parków i zabaw na świeżym powietrzu, popularnych aktywności, gier i zabaw ruchowych uprawianych przez dzieci ale i dorosłych. Informujemy o modzie na tworzenie zielników i o tym skąd i kiedy na placach zabaw wzięła się piaskownica, huśtawka i zjeżdżalnia.

Wystawa prezentuje różnice w zabawach w otoczeniu przyrody dzieci wiejskich (zabawki z naturalnych materiałów, z pól i łąk) i miejskich, arystokracji (koń na kiju, serso, krokiet, puszczanie obręczy na alejkach parkowych itd.). Zwiedzający dowiadują się co wpłynęło na to, że parki i „place zabaw” stały się dostępne i bezpłatne dla wszystkich, a nie tylko dla arystokracji. Przedstawiamy historię Ogrodu Henryka Jordana (1843-1907), który tworzony był od 1888 roku, a udostępniony w roku 1899 w Krakowie. To on wyznaczył sposób patrzenia na dziecięcą zabawę na długie lata. Założenia jego naśladowano w latach 90. XIX w. w Niemczech, a później w Warszawie, tworząc między innymi Ogrody im. W. E. Raua. Henryk Jordan stworzył dwa nurty: ogrody dziecięce nastawione na zabawę (zawierające określone przestrzenie do gier i zabaw np.: błędnik – zwany ślimakiem /labiryntem, które w II połowie XX w. przekształciły się w place zabaw); nurt opieki pozaszkolnej, który dziś moglibyśmy określić świetlicowym.

Udostępniamy informacje o „przygodowym placu zabaw” z lat 20. i 30. XX w., o „złotym okresie autorskich placów zabaw” w latach 60. i 70. XX w., „śmieciowym placu zabaw” wynikającym z potrzeby kontaktu z przyrodą i majsterkowania. Oglądamy, co zostało z dawnych inspiracji, a do czego wracamy dziś udając się do lasu na „leśne kąpiele”, stosując silwoterapię (las wykorzystywany w leczeniu depresji i nadpobudliwości).

Przemysł zabawkarski obecnie wytwarza ponad 1 milion ton odpadów z tworzyw sztucznych rocznie. Wspominamy o potrzebie zmiany produkcji, wskażemy marki, które już tą zmianą podążają (Wooden Story, Playmobil itd.). Ukazujemy również jeden z głównych trendów w zabawkach czyli ekologia rozumiana jako ekologiczna produkcja ale i zabawki edukujące w duchu eco, kształtujące postawy ekologiczne i potrzeby bliskość przyrody, jak i popularny dziś rodzaj zabawek outdoorowych – do odkrywania przyrody, zabawki pomagające w relaksacji również dorosłym – odwołujące się do natury np.; Lego. Dzięki współpracy z markami – zabawki są dostępne do zabawy na wystawie.

Na wystawie przeplatają się inspiracje naturą w różnych okresach historycznych, które odnajdziemy w sposobie rekreacji, spędzania czasu wolnego na świeżym powietrzu, zabawie, zabawkach, literaturze dziecięcej (wymieniane już we wstępnych założeniach klasyki literatury dziecięcej, Marii Konopnickiej: „Na jagody”, „Co słonko widziało”, „O krasnoludkach i sierotce Marysi”, „Szczęśliwy światek”, „O Janku Wędrowniczku”, A.A. Milne „Kubuś Puchatek”, , „Dołek” Emmy Adbage i inne.) tworzeniu się się poglądów, nurtów pedagogicznych i koncepcji wychowania dzieci Odwołujemy się do Jean-Jacques Rousseau (1712 – 1778), Friedricha Fröbla (1782 – 1852), Marii Weryho (1858 – 1944), Marii Montessori (1870 – 1952), Marii Dunin-Wąsowicz (1863 – 1944), Rudolfa Steinera (1861 – 1925) pedagogika waldorfska i Richarda Louv (ur.1949).

Zwiedzanie jest swobodne, a przedstawione fakty historyczne nie narzucają kierunku zwiedzania. Jest to przestrzeń swobodnej eksploracji, odkrywania i inspiracji niezależnie od wieku odbiorcy. Ze względu na wielowymiarowość wystawy jest ona również przyjazna osobom niewidomym, niesłyszącym, ze spectrum autyzmu, czy zaburzeniami integracji sensorycznej.

Wstępem do wystawy są patyk, kamyk, muszla, w nawiązaniu do cytatu Seweryna Udzieli:

„Niezawodnie najdawniejszymi zabawkami były kamyki, specjalnego kształtu i barwy, korzenie, patyki, muszle, pęki pierza, kulki z włosia, skrawki skóry itp. Należały tu również niektóre owoce, łupiny, sitowie, słoma, pestki, kwiaty, trawy itp. Wiele zabawek z roślin, które opisał Seweryn Udziela wykonywały już dzieci w epokach wczesnodziejowych. Należą tutaj czapka i bat z sitowia, zapaska z szuwaru, wieńce z kwiatów, łańcuchy z nanizanych na sznurek pestek wiśni, korale jarzębiny, łańcuch z ogniwek zrobionych z łodyżek mleczu, lalki z kwiatu maku, piszczałki z kory wierzbowej, tyrkawki z łupiny orzecha, wiatraczki ze słomy, młynki na wodzie itp.”

Wybrane obiekty, zarówno zabawki, książki i fotografie pogrupowane są w następujące strefy: „Z łąk i pól”, „Tajemnice ogrodu lub Tajemniczy Ogród”, „Zwierzyniec”, „Leśne wędrówki”. Strefy płynie i delikatnie się przenikają. Niemożliwe jest sztywne i wyraźne ich odgrodzenie, ponieważ niektóre obiekty można przypasować do każdej ze sfer.

Do twórczej zabawy zapraszamy zwiedzających, w specjalnie przygotowanej części ekspozycji. Tu znajduje się warsztat twórczy, w którym z „darów natury” (patyków, szyszek, liści itd.) zwiedzający mogą zrobić swoje zabawki, a następnie wystawić je w „witrynie”. Dzięki temu nasi goście są też po części twórcami wystawy.

W przestrzeni galerii znajduje się tablica edukacyjna z wizerunkami i odgłosami ptaków – współpraca Puls-Art – artystycznie z natury. W kąciku na ramce wyświetlany jest również film o Izabeli Dłużyk i jej spacery i nagrania w lesie.

Prezentowane muzealia pochodzą ze zbiorów: Muzeum Zabawek i Zabawy, Muzeum Zabawek w Krakowie – Fundacja Zbiorów Rodziny Sosenków, Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie, Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, Muzeum Narodowego w Krakowie, Muzeum Krakowa, Muzeum Etnograficznego im. Seweryna Udzieli w Krakowie,  Muzeum Hutnictwa w Chorzowie, Fundacji „Arka” im. Józefa Wilkonia, Narodowego Archiwum Cyfrowego.

Na ekspozycji zaprezentowane zostały zabawki polskich projektantów i manufaktur: Wooden Story, Fiku Toys – Pawła Jasiewicza, Bajo, Dzikie Dzieci – Anny Bery, Bure Wióry, Uchatka, Puls-Art, Barbary Lewandowskiej „Groszek”, Natalii Gajo i Zuzanny Walkiewicz „Opniaki – leśny plac zabaw”, Muduko
Dystrybutorzy zabawek: Zielone zabawki i QElements

Kuratorka wystawy: Katarzyna Hodurek-Kiek

Koordynatorka wystawy: Renata Pronobis

Projekt aranżacji: Pracownia „Pokojowo”

Opracowanie graficzne: Aleksandra Banaś

Teksty: Katarzyna Hodurek-Kiek

Przygotowanie eksponatów: Dział Gromadzenia Zbiorów, Biblioteka

Konserwacja eksponatów: Sylwia Malinowska, Władysław Herbuś

Zespół techniczny: Tomasz Łazarz, Bernard Tersa

Prace montażowe: Dział Pracy Naukowej i Wystaw

Prezentacja multimedialna: Jacek Gonciarz

Honorowy patronat nad wystawą: Rzecznik Praw Dziecka, Prezydent Miasta Kielce

Sponsorzy: Partners Studio, Wodociągi Kieleckie Sp. zo. o.